Kunnen westerse landen de handel met het Midden-Oosten terugwinnen?

De exportgroei van het Midden-Oosten was in 2022 met bijna 8% de hoogste ter wereld. Wat de import betreft, liet de regio een nog indrukwekkendere groei zien van bijna 14%. De vertraging van de wereldeconomie heeft dit jaar een impact, maar de handelsgroei van het Midden-Oosten zal in 2024 opnieuw tot de hoogste ter wereld behoren, samen met Azië en Afrika. Terwijl deze drie snelgroeiende regio's elkaar naar grotere hoogten stuwen door het aanhalen van de handelsbanden, zien de ontwikkelde economieën hun aandeel in de handel van het Midden-Oosten steeds verder afbrokkelen.

Midden-Oosten focust op groeimarkten 

Het aandeel van de export en import uit het Midden-Oosten naar en van ontwikkelde economieën is de afgelopen vijftien jaar gedaald van de helft naar een derde. Dit geldt specifiek voor de fossiele brandstof producerende landen van de Gulf Cooperation Council (GCC) die de regio domineren, waaronder Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Oman, Bahrein, Qatar en Koeweit. Tegelijkertijd heeft opkomend Azië zijn aandeel in de handel van de GCC met 5 tot 10 procentpunten vergroot en zal het in de komende jaren waarschijnlijk de ontwikkelde economieën inhalen als belangrijkste handelspartner van de GCC-landen (figuur).

Figuur: GCC-handel met het Oosten haalt handel met het Westen in

China en India zijn de belangrijkste handelspartners van de GCC in Azië en zijn voornamelijk verantwoordelijk voor deze handelsverschuiving. Het toenemende belang van met name China als handelspartner is natuurlijk niet uniek voor de GCC en is ook in veel andere landen en regio's gebeurd. Het gaat terug tot China's toetreding tot de WTO in 2001, waarna China de fabriek van de wereld is geworden. Het feit dat dit na al die jaren nog steeds leidt tot een groeiende kloof tussen de GCC en de ontwikkelde economieën heeft echter ook nieuwe redenen.

Partners gezocht voor fossiel en groen

Ontwikkelde economieën willen het gebruik van fossiele brandstoffen afbouwen en hun vraag naar olie staat op het punt te pieken. De oliegerelateerde exportproducten waar de GCC-landen het meest bekend om staan, passen daarom steeds minder goed binnen de nieuwe groene normen die ontwikkelde economieën nastreven. De GCC-landen hebben op hun beurt hun handelsstrategieën de afgelopen jaren herzien en richten zich nu meer dan ooit op het verdiepen van de handelsbetrekkingen met landen in opkomend Azië en ook Afrika. Dit sluit perfect aan bij de tweeledige aanpak die de GCC-landen hanteren ten aanzien van de energietransitie. Snelgroeiende economieën in Azië en Afrika zullen een niet aflatende vraag naar fossiele brandstoffen hebben, waardoor ze een aantrekkelijke exportbestemming vormen voor de GCC-landen die de laatste overlevenden willen zijn in de krimpende markt voor fossiele brandstoffen. Aan de importkant zijn het geschikte partners voor vergroening en economische diversificatie, waar de GCC-economieën ook naar streven. China is al de belangrijkste leverancier van hernieuwbare energietechnologieën aan het Midden-Oosten, zoals zonnepanelen, en een belangrijke bron van expertise op dit gebied. De GCC importeert steeds meer mineralen en metalen uit Afrika, zoals koper, omdat deze een belangrijke grondstof vormen voor de grootschalige elektrificatie van de economie die nodig is voor de energietransitie.

Ook voor de import van andere producten en technologieën is het Midden-Oosten steeds minder afhankelijk van Europa of de VS. De handelsdeals die de VAE onlangs sloten met een aantal partners in Azië, maar ook met hightechleverancier Israël, bestrijken een breed scala aan goederen en ook diensten. Bij het sluiten van deze deals helpt het dat de geleidelijke vooruitgang van de GCC-landen op het gebied van exportdiversificatie ook handelsmogelijkheden in omgekeerde richting biedt. Ze exporteren in toenemende mate andere producten dan brandstoffen, zoals chemicaliën, industrieproducten en machines, waardoor ze een minder eenzijdige en dus aantrekkelijkere handelspartner worden.

Recentelijk krijgt de MENA-regio hernieuwde aandacht van politici in de VS en Europa. De verschuiving in het geopolitieke machtsevenwicht door de opkomst van China heeft hen herinnerd aan de strategische waarde van deze regio. De oorlog tussen Rusland en Oekraïne heeft de behoefte van Europa versterkt om nauwere banden met de regio aan te knopen om redenen van energiezekerheid. Dit verklaart de plotselinge opleving van het exportaandeel van de GCC naar ontwikkelde economieën in 2022 (figuur). Europa weert Russisch gas en is overgestapt op LNG van alternatieve leveranciers zoals het Midden-Oosten. Aangezien de inval van Rusland in Oekraïne en de gevolgen daarvan voor de relatie met Rusland waarschijnlijk nog wel even zullen aanhouden, liggen er LNG-deals op langere termijn tussen Europa en het Midden-Oosten in het verschiet. Duitsland, Frankrijk, Nederland en Italië zijn de eerste Europese landen die langetermijndeals met Qatar hebben gesloten om een deel van de 60% extra gascapaciteit van Qatar af te nemen die beschikbaar komt wanneer de uitbreidingswerkzaamheden tussen 2025 en 2027 zijn voltooid. Mogelijk zullen meer Europese landen dit voorbeeld volgen.

Nieuwe handelscorridor biedt hoop voor Eurpopa

De nieuwe, door de VS gesteunde handelscorridor van India via het Midden-Oosten naar Europa (IMEC), die werd aangekondigd op de G20-top in september, zou kunnen helpen om de handel tussen Europa en het Midden-Oosten in bredere zin nieuw leven in te blazen. De aansluitende scheepvaartroutes, spoorwegen en kabel- en (waterstof)pijpleidinginfrastructuur die dit met zich meebrengt, kan worden gezien als een uitdaging voor China's ‘Belt and Road Initiative’. Hoewel het moeilijk zal zijn om te concurreren met Aziatische en Afrikaanse landen die de beste match bieden op het gebied van brandstof- en niet-brandstofhandel, is dit geen reden voor bedrijven uit ontwikkelde economieën om terug te deinzen. Ze hebben nog steeds een technologisch voordeel en er zijn steeds meer mogelijkheden in de niet-brandstofsectoren van het Midden-Oosten. Zo hebben de Verenigde Arabische Emiraten maar liefst 163 miljard dollar gereserveerd voor investeringen in de energietransitie, nadat ze in 2021 hadden aangekondigd te streven naar netto-nulemissie in 2050. In Saoedi-Arabië worden grote contracten gegund voor de bouw van de futuristische stad NEOM ter waarde van USD 500 miljard, die is gemodelleerd naar een duurzame toekomst. Naast duurzame energie en bouw kunnen westerse bedrijven ook zakendoen met het Midden-Oosten op het gebied van waterbeheer en agritech.

Voor meer informatie over de economische vooruitzichten van het Midden-Oosten en Noord-Afrika en de verschuiving in de handelsbetrekkingen naar het Oosten en weg van brandstof, lees onze: